අනුරාධපුර යුගයේ ප්‍රතිමා ශිල්පයේ නිරුපිත සම්ප්‍රදායන්

    ශී ලංකාවේ කලා නිර්මාණ කෙරෙහි විවිධ කලා සම්ප්‍රදායන්ගේ ආභාශය ලැබි ඇති අයුරු මෙරට ඉතිහාසය විමසා බැලිමේදි පැහැදිළි වේඅනුරාධපුර යුගයේ ප්‍රතිමා කලාව පිළිබඳ තොරතුරු ගවේශනයට ප්‍රථම විවිධ ප්‍රතිමා නිර්මාණයන් සඳහා පාදක වුණු සම්ප්‍රදායන් පිළිබඳ අවබෝධයක් ලබා තිබිම වැදගත් වේඑලෙස අවබෝධ කර ගැනිම තුලින් එකි අනුරාධපුර යුගයේ ප්‍රතිමාවන් පිළිබඳ වඩා පුලුල් දෘෂ්ටියකින් හැදැරිමට අවකාශය සැලසේඅනුරාධපුර යුගයේ ප්‍රතිමා ශිල්පයේ නිරුප’ත සම්ප්‍රදායන් අතර,

 

■ ගාන්ධාර සම්ප්‍රදාය
■ මතුරා සම්ප්‍රදාය
■ අමරාවති සම්ප්‍රදාය
■ ගුප්ත සම්ප්‍රදාය
■ පල්ලව සම්ප්‍රදාය
■ විජයනග්ර සම්ප්‍රදාය       

              යන සම්ප්‍රදායන් දක්නට ලැබේ
                    

                      ඒ අතර ගාන්ධාර සම්ප්‍රදායන් මුල් තැනක් ද’ විමසා බැලිය හැක ක්‍රිව1-5 දක්වා සියවස් අතර පැවතුණු මේ සඳහා ග’්‍රක ආභාශයද (විදේශිය ආභාශයද ) ලැබි ඇතමේ නිසා ග්‍රික බෞද්ධ සම්ප්‍රදාය නමින්ද හැදින්වේමුලින්ම ගන්ධාර ප්‍රදේශයේ බුද්ධ ප්‍රතිමා නෙලිම ආරම්භ වුවා යැයි පැවසේ මේ බුද්ධ පතිමා වලින් බොහෝ දූරට ස්වාභාවික මනුෂ්‍ය ලක්ෂණ පිළිබිඔු කර ඇතඅජන්තා, බුද්ධගයා හා තාරුත් ආදි චිත්‍ර ගාන්ධාර සම්ප්‍රදායට අයත් වේ

            
                  

 ක්‍රිව 1-2 දක්වා කාල සිමාව තුල සිමාව තුළ මතුරා සමිප්‍රදාය පැවතුනිමිට ජෛන ආගමෙහි ආභාශය ලැබි ඇතමතුරා සමිප්‍රදාය තුල දේශිය ලක්ෂණ ගැබිව ඇතමතුරා ප්‍රතිමා වලින් බුදූරාජාණන් වහන්සේගේ ආධ්‍යාත්මික චරිතය මුර්තිමත් කර ඇත.ගුප්ත සමිප්‍රදාය විකාශනය වුයේද මතුරා සමිප්‍රදායෙනි වටකුරු මුහුණ, තරබරු පෙනුම යොදා ඇතඌ්රණ රෝම ධාතුවද එහි පිහිටා ඇතඇගට ඇලි තිබෙන සිවුරු මතුරා ප්‍රදේශයේ ප්‍රතිමාවල ලක්ෂණ වෙයි.
             
                 

 

ලංකාවේ අවුකන ,තොලුවීල ආදි ප්‍රතිමා අයත් අමරාවති සම්ප්‍රදාය ක්‍රි.ව 2-4 අතර සියවස් කාලවල පැවතිණි.ලංකාවේ මුලින් සෑදූ බුද්ධ ප්‍රතිමා සඳහා අභාශය ලැබුනේ අමරාවති සම්ප්‍රදායෙන් යැයි පැවසේ බොහෝවිට කිරිගරුඩගල් මේ සඳහා භාවිතා කර ඇතපටු දිගටි හිස, බෙලිකටු හැඩයේ කෙස් කැරළි, පිරුණු සිරුර, ක්‍රමවත්ව ඇතුළට නෙරාගිය සිවුරු රැල්ල, මෙන්ම යට අදනය පෙන්වා ඇතපැතලි බව, කැළඔුන බව අංග චලනය පෙන්වයි.
            
                   

භාරතිය චන්ද්‍රගුප්ත රාජ්‍ය සමයේ පටන් ඇරඹි ගුප්ත සම්ප්‍රදාය ක්‍රි.ව 4-6 දක්වා කාලයට අයත් වේ.මෙය මහායාන කලාවට සම්බන්ධය බොහෝදූරට කැටයම් සඳහා කලුගල් භාව’තා කර ඇතඉන්දියාවේ ප්‍රතිමා කලාවේ උසස්ම අවස්ථාව ලෙස ගුප්ත සම්ප්‍රදාය සැලකේ මුහුණෙහි මඳ සිනහව, අධ්‍යාත්මික ගුණ ප්‍රකාශනය, අඩවන් වු දෙනෙත්, ඇගට ඇලුනු සිවුර මෙම ප්‍රතිමාවල දක්නට ලැබේ මතුරා සම්ප්‍රදාය තුළින් ගුප්ත සම්ප්‍රදාය බිහි වු බව පැවසේඉන්දියාවේ අජන්තා චිත්‍ර, සරනත් බුද්ධ ප්‍රතිමාව, සමාධි බුද්ධ ප්‍රතිමාව, ඉසුරුමුණියේ පෙම් යුවල, බිසෝ මාළිගේ සදකඩ පහණ තුළින් අදටත් මෙම සම්ප්‍රදාය පිළිඹීබු වේ.
           
                

 බෞද්ධ ආගමට එතරම් සබදතාවක්  නොදක්වන සම්ප්‍රදායක් ලෙස පල්ලව සම්ප්‍රදාය පෙන්වා දිය හැක ක්‍රි.ව 7 සියවස පමණ මෙය ආරම්භ වේ.හින්දූ ආගමට වැඩි නැඔුරුවක් දැක්වීම පෙන්නුම් කෙරේ හිටි බුද්ධ ප්‍රතිමාවල රැස් වලල්ල පල්ලව ලක්ෂණයකිඑත් රූප ප්‍රතාපවත් මෙන්ම විශාලය ජලාශවල ගල් ඉවුරුද  කැටයම් සඳහා යොදා ගනි.(ඉසුරුමුණිය ) ගොපුර කැටයම් සහිත්‍ය, ඉන්දියාවේ ඇලිපන්ටි, එල්ලෝරා ලෙන්වල කැටයම් ද, ලංකාවේ ඉසුරුමුණි ඇත් කැටයම, අශ්ව හිස සහා මිනිසා, නාලන්දා ගෙඩි ගෙය යනාදිය පල්ලව සම්ප්‍රදායට අයත් වේ.
             
                 

 බෞද්ධාගමට එතරම් සම්බන්ධතාවක් නොදක්වන තවත් සම්ප්‍රදායක් ලෙස විජයනග්ර සම්ප්‍රදාය පෙන්වාදිය හැකිය. ක්‍රි.ව 16 සියවස මෙහි දියුණුම අවස්ථාවයි.මෙයට පල්ලව සම්ප්‍රදායේ ලක්ෂණයන් ද එකතු වි ඇත.කුලුණු සහිත මණ්ඩපය මෙහි විශේෂ ලක්ෂණයකී.කොවිලට මගුල් මඩුවක්  ද එකතු කරයි.දෙපසින් සිට පනින අශ්ව රූප ද මෙහි විශේෂ ලක්ෂණයකි ගඩලාදේණිය විහාරය විජයනග්ර සම්ප්‍රදායට අයත් වේ.